De documentaire “Als ik mijn ogen sluit” kruipt moeiteloos onder mijn huid. Daar ligt de geschiedenis van mijn moeder te wachten om aangeraakt te worden.
Dertien geïnterviewde vrouwen vinden de moed om, veelal met gesloten ogen, opnieuw door de Japanse kampen in Indonesië te bewegen. Ik kijk, luister en huil. Ingetogen, precies zoals ik dat vroeger leerde. Ik ben niet de enige: de bioscoopzaal vult zich langzaam met stil verdriet. Verdriet over een leven lang angst, boosheid, wanhoop en verlies inslikken, alles om de pijn van toen maar niet meer te hoeven voelen.
Documentairemaker Pieter van Huystee kan in het nagesprek geen duidelijk antwoord geven op de vraag waarom hij zijn moeder nooit heeft gevraagd naar haar tijd in het kamp. Dat het zo is, spijt hem. En hij is niet de enige. Kinderen van oorlogsslachtoffers blijken over het algemeen loyale zwijgers. Zo helpen ze hun ouders met het laten rusten van verleden en het invullen van een parallel bestaan.
Vragen stellen aan een gekwetste ziel is spannend. Wie vragen stelt moet immers ook durven luisteren naar de antwoorden. Kleinkinderen kunnen dat beter dan de kinderen die met hun neus bovenop weggemoffelde pijn zijn opgegroeid. Kleinkinderen stellen vanuit onbevreesde nieuwsgierigheid vragen die nooit gesteld werden en maken zo een familieverhaal weer compleet.
Tijdens mijn opleiding tot beschermjassentrainer werd ik als student aangemoedigd om voor alles in mijn eigen familiegeschiedenis te duiken. Wie zijn eigen bodem kent staat tenslotte steviger. Met diepgaande kennis over familiedynamieken loodsen Kitlyn Tjin A Djie en Glenn Helberg hun studenten door het landschap van de familieziel. Dat zielenpijn in families zich het beste laat helen met wijsheid uit de familie zelf is een van de belangrijkste lessen die ik van hen leerde.
En zo raakte ik – als loyale zwijger- toch met mijn moeder in gesprek.
Mijn moeder is de laatst levende van een elfkoppig gezin met een kampverleden. Ze is daarmee voor haar nageslacht een belangrijke wisdomkeeper. Ze noemt zichzelf, de laatste der Mohikanen. En het klopt, wanneer zij sterft is er niemand meer die uit de eerste hand kan verhalen hoe het was in die tijd. Toch laten zij en ik ons niet opjagen door de eindigheid. Geheel in lijn met een van de heilige huisjes in onze familie gaan we plan-plan* terug in de tijd.
Ik ben mijn moeder dankbaar voor haar moed om terug te kijken. En ik ben dankbaar dat ik echt heb leren luisteren, ook als verhalen pijn doen. Met de behoedzaamheid van een archeoloog die graaft in heilige grond leggen we samen stukjes familieziel bloot, zo komen er wijsheden aan het licht en wordt oude pijn voorzichtig geheeld.
De documentaire “Als ik mijn ogen sluit” draait op dit moment in verschillende filmhuizen en zal in augustus via de TV worden uitgezonden.
*’Plan-plan’ betekent in het Maleis ‘rustig aan’
